Witam,

   Dzisiaj po tym jak zapoznaliśmy się ze Szkołą Gorzelniczą w Dublanach, pierwsza część opisu Gorzelni wzorcowej należącej do Szkoły i służącej za miejsce nauki i praktyk jej uczniów. Na uwagę zasługuje również fakt, że gorzelnia została wyposażona w maszyny i urządzenia krakowskiej firmy L. Zieleniewski.

OPIS GORZELNI WZORCOWEJ W DUBLANACH – 1891 r.

   Zainteresowanie, jakie się objawiło w kołach właścicieli gorzelń i gorzelników naszych, nową gorzelnią wzorową w Dublanach, jak również częste zapytania przez członków Towarzystwa gorzelników polskich, jakie jest wewnętrzne urządzenie tej gorzelni, spowodowało nas do szczegółowego jej opisania. Zamieszczone w tekście drzeworyty i bliższe szczegóły, zawdzięczamy uprzejmości fabryki pod firmą „L. Zieleniewski w Krakowie”, która urządzenie gorzelni Dublańskiej wykonała.

OPIS BUDYNKU

   Przy projektowaniu rozkładu pojedynczych ubikacji, ankieta w tym celu przez Wydział Krajowy zaproszona, musiała uwzględnić następujące wymogi:
1) Budynek musi być możliwie tani.
2) Rozmieszczenie ubikacji ma być tego rodzaju, by przegląd i dozór najważniejszych aparatów był łatwy.
3) Ubikacje mają być obszerniejsze jak w każdej zwykłej gorzelni, gdyż w nich zarazem praktyczne wykłady do gorzelników odbywać się mają – co więcej musi być pozostawiona możność wstawienia aparatów, ewentualnie do wypróbowania nadesłanych.
4) Jeden budynek musi obejmować wszystkie potrzebne ubikacje gorzelni, więc i skład kartofli, zboża, spirytusu, mieszkanie gorzelnika itp.
5) Unikać należy wszelkich schodów.
6) Wentylacje i kanalizacje muszą być szczególnie uwzględnione.

   Wymogi wspomnianej ankiety były zupełnie słuszne, gdyż jednym z głównych warunków dobrego urządzenia gorzelni jest właśnie, by wszystkie ubikacje były dla łatwego przeglądu w jednym poziomie, czyli by fabryka była parterową.

   Przy dzisiejszych udoskonalonych pompach, piętra dla nadania spadku płynom zacierowym nie mają już żadnej racji. Gorzelnia piętrowa musi być kosztowniejszą a przy tym nigdy ze względu na schody i brak przeglądu nie może być dogodną, i to też nie przemawia za budynkiem piętrowym, że powały i belkowania pięter skutkiem nieuniknionej wilgoci prędko niszczeją, utrzymanie budynków jest przeto o wiele kosztowniejsze.

   Czy i o ile wszystkie te zasady przy budowie gorzelni w Dublanach uwzględnione zostały, wskazuje rzut poziomy budynku Fig 1.

   Przez sień, mieszczącą zarazem schody prowadzące do mieszkania gorzelnika, wchodzi się na lewo do laboratorium, na prawo do sali aparatowej, w której są umieszczone następujące maszyny i aparaty.

   Na lewo pod ścianą, maszyna parowa, z drugiej strony drzwi wejściowych pompa do słodkiego zacieru, na prawo aparat destylacyjny z zegarem mierniczym, między oknami pompa parowa do nasycania kolumny roboczej źrałym zacierem.

   Po tejże stronie dalej, gniotownik do słodu zielonego, na środku w głębi sali kadź zacierna z chłodzeniem, dalej zaś pod arkadą aparat Henzego; ścianka murowana oddziela płuczkę do kartofli wraz z elewatorem, od sali aparatów. Przy obu podłużnych ścianach sali aparatowej umieszczone są na konsolach dwa równoległe do siebie wały transmisyjne.

   Na lewo z sali aparatowej prowadzą drzwi do stosunkowo dostatecznie obszernej i wysokiej kadkarni. Tu umieszczonych jest siedem kadzi fermentacyjnych, z których cztery mają pojemności po 3000 litr., trzy zaś po 1500 litr.

   Na środku sklepienia kadkarni zawieszony jest ruchomy wąż spiralny o średnicy 80 m/m, którym napełnia się kadzie słodkim zacierem, doprowadzonym pompą do kadzi zaciernej. Na prawo z sali aparatowej prowadzą drzwi do drożdżarni, w której znajdują się cztery drożdżarki, miedziane mateczniki, małe miedziane chłodnice o podwójnych skrętach do chłodzenia hołownicy, basenik cementowany do chłodzenia matki, kociołek z urządzeniem do ogrzewania wody parą zwrotną pomiędzy ścianami krążącą, wreszcie rury wodne, kurki itp.

   Przy drożdżarni, przedzielonej ścianą, znajduje się magazyn spirytusu, do którego wchód jest z zewnątrz gorzelni. Po drugiej stronie drożdżarni znajduje się słodownia, z wejściem z sali aparatowej, w niej dwie betonowe kadzie zalewne.

   W słodowni i kadkarni pozostawione są w ścianach otwory wentylacyjne.

   Koło aparatu Henzego jest wejście do obszernej kotłowni w której jest zarazem palowisko. Obok aparatu Henzego umieszczone są schody prowadzące do otworu Henzego i na strych, gdzie jest umieszczony zbiornik na zimną wodę 10000 litr. pojemności; obok Henzego jest wejście do wyżej wspomnianej, murem oddzielonej płuczki, a z tej do magazynu kartofli, stanowiącego przedłużenie kotłowni.

   Mieszkanie kawalerskie gorzelnika umieszczone jest nad laboratorium i kadkarnią – składa się ono z dwóch pokoi.

   Po drugiej stronie ponad słodownią, drożdżarnią i magazynem spirytusu jest skład na zboże.

Fig. II. przedstawia perspektywiczny widok wnętrza sali aparatowej podług fotograficznego zdjęcia.

   Na zewnątrz obok magazynu kartofli umieszczony jest montejus (przyrząd do wytłaczania brahy), a na postumencie, zbiornik na brahę.

OPIS MASZYN

PŁUCZKA I ELEWATOR

   Płuczka do kartofli jest cała żelazna i składa się z trzech części: wsypu, właściwej płuczki i części trzeciej stanowiącej podstawę elewatora. Ziemniaki wsypane do części pierwszej, przepłukują się z większego brudu i zostają przerzucone łapkami ukośnie ustawionymi, do właściwej płuczki. Tutaj znowu takie ramiona ukośne oczyszczają je zupełnie w wodzie i przesuwają ku części trzeciej, pod spód elewatora. Przerzucanie ziemniaków do tej ostatniej części, uskuteczniają potrójne czerpaki.

Płuczka

   Elewator jest łańcuchowy, a kubły (miarki) są z blachy żelaznej takiej formy, że z jednej strony uszkodzenie ziemniaków jest wykluczone, z drugiej zaś strony wysyp ich w rynnę prowadzącą do parnika ułatwiony.

   Wierzchnia część elewatora do się za pomocą dwóch śrub regulować, tak, iż naprężanie łańcucha jest w każdym czasie możliwe. Skombinowany przesuwacz do pasa umożliwia jednocześnie wprowadzenie lub zatrzymanie ruchu tak płuczki jak elewatora.

APARAT HENZEGO

   Tak oczyszczone ziemniaki przechodzą za pomocą rynny pochyłej do aparatu Henzego. Aparat Henzego wykonany z długim stożkiem nie jest nitowany, lecz skuwany (szwejsowany). U góry jest otwór do wsypu ziemniaków. Otwór ten składa się z dwóch części, owalnej ramy żelaznej do dna parnika przykręconej, na której przykręcona jest znowu mała pokrywa z małym otworem. Takie zmniejszenie otworu umożliwia łatwe przykręcenie pokrywy tylko jedną śrubą. By się dostać do wnętrza parnika, potrzeba odkręcić owalną ramę, co wprawdzie połączone jest z dłuższą manipulacją – lecz przypadek taki rzadko kiedy się trafia – za to mała pokrywa, jest nader wygodna bo łatwo się uszczelnia.

   Spodnia część parnika jest zakończona lejem z lanego żelaza, w którym osadzony jest wentyl do wytłaczania masy kartoflanej lub zbożowej. W tymże leju umieszczony jest ruszt a ponad nim jest otwór owalny zewnątrz pokrywy zamykany. Otwór ten służy do ewentualnego wyczyszczenia rusztu, gdyby się takowy podczas roboty zatkał jakimiś nieczystościami. Oprócz tego składa się reszta armatury parnika z wentyla bezpieczeństwa, manometru, kurków wentylowych do pary i wody skroplonej (lury), oraz kureczka do brania próby i kurka napełniania aparatu wodą w razie gotowania zboża. Wszystkie te części armatury aparatu umieszczone są u dołu i w miejscach przystępnych.

KADŹ ZACIERNA

   Ugotowane ziemniaki wytłacza para miedzianą rurą do kadzi zaciernej żelaznej, której spód z lanego żelaza ma kształt czary, co ułatwia krążenie zacieru i funkcję młynka tarczowego umieszczonego w środku owej czary, jak również mieszadła odśrodkowego. Fig. V. przedstawia tę kompletną kadź zacierną z chłodzeniem i ruchem pasowym. Chłodzenie wykonuje się za pomocą dwunastu flasz (chłodnic) umieszczonych na trójramiennej lanej belce. Woda wprowadzona jednym ramieniem belki, przepływa kolejno wszystkie chłodnice i wypływa innym ramieniem belki jako woda ciepła. Wszystkie dwanaście chłodnic dają powierzchnię chłodzącą 9 m² i jak próby wykazały schładzają zacier do temperatury fermentacji, w czasie od 60 do 80 minut.

   Młynek tarczowy wraz z mieszadłem czteroramiennym, rozmiela zacier na jednostajną płynna masę. Aby w czasie potrzeby zacier podgrzać jest belka trójramienna za pomocą wentyla połączona z rurami parowymi, podgrzanie więc zacieru może być dokonane nie bezpośrednią parą lecz ogrzaną wodą. Kadź przykrywa się ruchomymi wiekami z blachy żelaznej, a w jednym z nich umieszczony jest ciepłomierz Reaumura. Dla odciągania pary podczas wytłaczania masy zaciernej jak również dla schłodzenia jej w trakcie zacieru, służy exhaustor z kominem żelaznym wyprowadzonym ponad dach.

   W czarze lanej umieszczone są u dołu dwa łatwo dostępne wentyle, z których jeden połączony jest rurą z pompą do słodkiego zacieru, drugi zaś służy do wypustu spłuczek w kanał przy myciu aparatu.

POMPA

   Wychłodzony zacier transportuje pompa Fig. VI. do kadkarni. Pompa ta jest wolno stojąca i zmontowana jest cała na płycie fundamentowej. Wentyle są kulowe i przez odkręcenie tylko jednej śruby dostępne. Bliższe urządzenie tej pompy jest uwidocznione na ubocznym rysunku. Napełnienie każdej kadzi fermentacyjnej odbywa się w ten sposób, iż rura tłocząca z pompy, zakończona jest ruchomym spiralnym wężem, którego się zawsze przekłada do tej kadzi, której napełnienie jest zamierzone. Do destylacji odfermentowanego zacieru służy aparat odpędowy, ciągły. Pompa, która wtłacza odfermentowaną robotę z kadzi fermentacyjnych do aparatu odpędowego, ma konstrukcję zupełnie analogiczną z dopiero co opisaną pompą do słodkiego zacieru, z tą tylko odmianą, że przy niej jest zarówno cylinder jako też tłok i gniazda wentyli z metalu.

   Popęd tej pompy, (Fig. VII.) odbywa się za pomocą osobnej maszynki parowej. Cylinder tejże wraz z bagnetową belką i krzyżulcem, przykręcony do słupka, przenosi ruch na łamana stalową korbę, na której jednym końcu umieszczone koło zamachowe, na drugim zaś koło trybowe. To ostatnie zazębia się z większym kołem trybowym, służącym równocześnie jako tarcza korbowa dla czopa pompy. Ponieważ zaś czop pompy jest na tarczy przesuwalny – można skok pompy a tym samym wydajność jej regulować; oprócz tego dalsze regulowanie ruchu, możliwe jest poprzez szybszy lub wolniejszy popęd maszynki parowej.

   Maszynka parowa zaopatrzona jest potrzebnymi kureczkami, wentylami i smarownicami. Dostęp do wentyli kulowych jest taki sam jak przy pompie Fig. VI.

   W kolejnym wpisie dokładny opis działania kolumny destylacyjnej. TUTAJ część 2.

(2269)