Witam,
W środę i czwartek uczestniczyłem w evencie organizowanym przez Browar Perła w Lublinie pod nazwą Perła Trip. Wraz z innymi blogerami i vlogerami miałem okazję m. in. zobaczyć browar przy ul. Kunickiego 106, gdzie produkowana jest Perełka (na opisanie Perła Trip będzie osobny wpis). Browar ten stoi na miejscu dawnego Browaru Parowego „Jeleń” należącego przed wojną do H. J. Zylbera, który tym samym może być uważany za jednego z dwóch założycieli Browarów Lubelskich Perła. Drugim, wcześniejszym założycielem jest K. R. Vetter, w którego browarze obecnie ma siedzibę dyrekcja i administracja Perły. Na Vettera przyjdzie pora – jest on o wiele bardziej znany niż Zylber i przez to łatwiejszy do opisania – tak mi się wydaje na tą chwilę. Co ciekawe zauważyłem, że w Lublinie, albo ogólniej na wschodzie i kresach, w owym czasie przedwojennym, przedsiębiorcy posiadali przedsiębiorstwa składające się z kilku działów, często dość odległych od siebie np.: browar, fabryka wódek i cegielnia. W innych częściach kraju np. Wielkopolsce tego nie było – ktoś miał Fabrykę Wódek, ktoś inny Browar. W Wielkopolsce za to popularne było łączenie Fabryki Wódek z Fabryką Win lub Soków. Ale wróćmy do tematu.
H. J. Zylber czyli Hersz Jojna Zylber był bogatym żydowskim przedsiębiorcą, który przed wojną w Lublinie posiadał: Fabrykę Wódek „Kośminek”, Browar Parowy „Jeleń” i Cegielnię „Helenów”. Pochodził on z jednej z najbogatszych rodzin żydowskich zamieszkałej w dzielnicy Lublina – Kośminek. Wydaje się, że założycielem fortuny był ojciec Hersza – Sender Zylber, który był już właścicielem cegielni w Helenowie i kilku domów w mieście. Sender Zylber był również założycielem słynnej Fabryki Wódek i Likierów „Kośminek”. Z poniższej reklamy można się także dowiedzieć, że posiadał inne przedsiębiorstwa.
Na butelce wstępnej jest napis S. Zylber i Syn i data 1928 r. Dopiero po jakimś czasie zrozumiałem – że S. Zylber to chodzi o Sendera. Nie wiedziałem o co chodzi, ponieważ znalazłem pewne opracowanie i w nim było podane imię Tender Zylber, ale imienia Tender nie ma, a Sender tak i ten „Tender” powodował zamieszanie. W sumie dobrze, że nie chodziło o Gender!
Reklama z 1904 r.
Trzeba wiedzieć, że Hersz Jojna Zylber był jednym z bardziej znanych ówcześnie lubelskich przedsiębiorców, radnym miejskim i wieloletnim (1931-1939) przewodniczącym Rady Wyznaniowej Gminy Żydowskiej w Lublinie. Ale co ważne dla nas kontynuował tradycje gorzelnicze ojca i zaczął tradycję browarnianą.
Postaram się opisać, na ile potrafię poszczególne branże.
Gorzelnia, Rektyfikacja i Fabryka Wódek i Likierów „Kośminek”
Firma pod nazwą Dom Handlowo-Przemysłowy (Biuro mieściło się przy ul. Cichej 4), prowadziła różne 
przedsiębiorstwa, pomiędzy nimi gorzelnię, rektyfikację i fabrykę wódek pod firmą „Kośminek”, która mieściła się przy ul. Grabarskiej 3 (dzisiaj Grabarska 8) w Lublinie. Przedsiębiorstwo to założone zostało w 1900 r. i z powodu istnienia wtenczas monopolu rosyjskiego ograniczyło produkcję jedynie do wyrobu z melasy spirytusu t. zw. pejsachowego, używanego przez ludność żydowską podczas święta Paschy. Wtenczas przedsiębiorstwo nawiązało stosunki z firmami rosyjskimi i większą część produkcji eksportowało do Rosji.
Po odzyskaniu niepodległości przedsiębiorstwo wprowadziło wiele reform, udoskonaliło urządzenia tak gorzelni jak i rektyfikacji według wymogów najnowszego systemu techniki. Dane z 1925 r. podawały, że gorzelnia była stanie produkować dziennie przeszło 6.000 litrów, a rektyfikacja – oczyszczać 15.000 litrów spirytusu. Przed wprowadzeniem monopolu spirytusowego obrót spirytusu w gorzelni, rektyfikacji i fabryce wódek wynosił około 1.5 milionów litrów o mocy 100 proc. rocznie. Dzięki doskonałemu urządzeniu przedsiębiorstwa jakość spirytusu uważana była jako pierwszorzędna. Pod względem jakości i ceny spirytus, wyrabiany przez firmę, wywalczył sobie pierwszorzędne miejsce na rynku tak krajowym, jak i zagranicznym. Oprócz zwykłego spirytusu, przedsiębiorstwo prowadziło w dalszym ciągu produkcję spirytusu pejsachowego na święta Paschy dla ludności żydowskiej, i ten spirytus pozyskał sobie na rynku najlepszą renomę. Na początku lat 30 firma posiadała 2 gorzelnie, 2 rektyfikacje (przemysłową i pejsachową), 2 kotły parowe i urządzenia techniczne dla wyrobów melasowych i kartoflanych. Gorzelnia, Rektyfikacja i Fabryka Wódek „Kośminek” była największą fabryką pejsachową w Polsce. Zatrudniała około 50 osób. Udział firmy w „Kośminku” w przedsiębiorstwie i nieruchomościach stanowił ok. 60%.
H. J. Zylber posiadał także Fabrykę Wódek i Likierów w Kowlu ale nie jestem w stanie nic o niej bliżej napisać.
W czasie II wojny światowej rodzina Zylberów została przez Niemców pozbawiona majątku i zmuszona do zamieszkania w getcie. H. J. Zylber zginął wraz z większością rodziny w obozie zagłady w Bełżcu (przeżył syn).
Reklama z 1925 r.
Browar Parowy „Jeleń”
Browar Parowy „Jeleń”
Największy browar w przedwojennym Lublinie, znajdował się przy ul. Bychawskiej 106. Browar został założony w 1913 r. (lub 1912 r.) przez Abramskiego, choć Zylber był chyba wspólnikiem? Browar
produkował piwo zwyczajne i koszerne na rynek Królestwa Polskiego. W czasie pierwszej wojny światowej był zamknięty. Ponownie rozpoczął działalność w 1918 r. W 1924 r. browar przeszedł na własność przedsiębiorstwa H. J. Zylbera. Obejmował wówczas przestrzeń około 40.000 łokci kw. W dwudziestoleciu browar wyrabiał piwo jasne „Leżak” i ciemne „Eksportowe”. Konkurował z Browarem K. R. Vettera. Browar posiadał jak na owe czasy wszelkie techniczne urządzenia nowoczesnej konstrukcji. Przy browarze znajdowała się słodownia, urządzona „według ostatnich wymogów techniki”. Dzięki niestrudzonym wysiłkom i energii właściciela, browar doprowadzony został do zdolności produkowania rocznie około 2.000.000 litrów piwa i zatrudniał ok. 50 osób. Piwo z browaru Parowego „Jeleń” cieszyło się coraz większym zbytem, gdyż pod względem jakości należał do browarów renomowanych. W 1931 r. Browar posiadał 3 samochody, 3 pary koni oraz wagon chłodnię. Etykietka z piwa pochodzi z tej strony TUTAJ.
Po wybuchu wojny i pozbawieniu przez Niemców rodzinę Zylberów majątku browar w latach 1939-1944 został objęty niemieckim zarządem komisarycznym. Po wojnie w latach 1944-1946 prowadzony był przez syna H. J. Zylbera, Cadoka Zylbera (po wojnie zmienił imię i nazwisko na Stefan Jankowski). Od 1946 do 1948 znajdował się pod zarządem państwowym Dyrekcji Przemysłu Miejscowego w Lublinie, nosząc nazwę Browar Parowy i Wytwórnia Wód Gazowych „Jeleń”. W 1948 r. „Jeleń” wraz z Browarem Vettera wszedł w skład Lubelskich Zakładów Piwowarsko Słodowych. Od 2001 Browar nr 1 (dawny Browar „Jeleń”) jest jedynym czynnym, dużym browarem w Lublinie. Browar mieścił się w Lublinie przy ul. Kunickiego 106 i należy do Spółki Perła – Browary Lubelskie S. A.
Browar Parowy „Jeleń”
A już w którymś z kolejnych wpisów artykuł na temat browarnictwa autorstwa H. J. Zylbera!
Cegielnia „Helenów” w Lublinie Sp. z o.o.
Na koniec jeszcze pokrótce pasuje opisać trzeci składnik Domu Handlowo-Przemysłowego – Cegielnię „Helenów”. Została założona w 1903 r.,obejmowała przestrzeń ok. 22 mórg. Mieściła się w klinie między aleją Kraśnicką i ulicą Nałęczowską. Nazwa Helenów miała powstać po uruchomieniu cegielni od imienia żony właściciela. W 1931 r. cegielnia posiadała domy mieszkalne, 2 piece hofmanowskie, 9 sznajdrów i urządzenia techniczne. Zdolność produkcji rocznej wynosiła 6.000.000 sztuk cegieł. Cegielnia wyrabiała cegły zwyczajne i zendrówki. Zatrudniała ok. 120 osób. Była największą cegielnią na terenie lubelskim a jej produkcja cieszyła się dobrą opinią. Udział firmy w cegielni „Helenów” tak w spółce jak i nieruchomościach stanowił 50%. Cegielnia należała do Zrzeszenia Cegielni Lubelskich.
Na koniec kolejne świetne zdjęcie od pollabela i reklama z 1925 r.
(1966)
Leave a Reply