Piwowarstwo – część 2/2

Witam,

   Dzisiaj druga część wpisu (CZĘŚĆ 1) Piwowarstwo z książki „Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce”, inż. Juliana Kołaczkowskiego z 1888 r.

   Jako obrazek wstępny użyłem fragmentu z Kalendarza z 1768 r.

   PIWOWARSTWO

   Za Augusta III piwa łowickiego używano w Lublinie, wąchockiego w Piotrkowie, gielniowskiego w Poznańskiem i Kaliskiem, heilsberskiego w Warmii i Warszawie. Później słynęło piwo bielawskie, wilanowskie, Kazimierusa, jałowcowe i somiankowskie. Angielskiemu piwu podobne pierwszy w Polsce kazał robić Hieronim Wielopolski, krajczy koronny w Oborach, 3 mile od Warszawy, później je przewyższyło otwockie i inflanckie. Sławne było także piwo Niemcewicza, marszałka, w bliskości Brześcia litewskiego. Co do rodzajów, to dzielono piwo na: chmielne, cienkusz, dubeltowe, dwurożne albo marcowe i czarne szmelcowane, a w r. 1685 pierwszy raz wspomniano piwo szlacheckie.

   Sławne piwa wyrabiano w XV wieku: w Gdańsku, beczka piwa gdańskiego kosztowała w r. 1445 na miejscu 48 złt. i w Bydgoszczy. Gdańskie uchodziło za najlepsze w całej Polsce.

   W XVI wieku wyrabiano piwo: w Grodnie, Lublinie jeszcze w r. 1515, w Nieświerzu i w Oświęcimie; w ostatniem miejscu warzono sławne piwo zwane „marzec”. Lwowskie piwo musiało być w XVI wieku sławne, bo miasto Lwów posyłało co roku arcybiskupowi w Gnieźnie Łaskiemu jedną beczkę, a drugą staroście ruskiemu Ottonowi z Chodczy, każda beczka zaś kosztowała ½ kopy gr. Za Zygmunta III były najsławniejsze piwa bydgoskie, brzeżańskie, drzewieckie, garwolińskie, gdańskie, grojeckie, krakowskie, łęczyckie, piątkowskie, piotrowskie, przemyskie, sądeckie, wareckie i proszowickie; ostatnie jako najlepsze ze wszystkich szło na stół samego króla i Anny królowej, wdowy po Stefanie. Rachunki podskarbiego koronnego Andrzeja Kościeleckiego z r. 1510 (drukowane w Pamiętniku warszawskim z r. 1819) wspominają: za piwo proszowskie dla królewny 13 gr.; dla królewny Elżbiety, najmłodszej siostry królewskiej, wydanej potem za księcia Lignickiego, dawano co tydzień antał piwa, kosztujący 10 albo 14 gr.

   Za Augusta III najlepsze piwa były: otwockie i grudzieńskie. Kitowicz powiada, że szlachcic, który nie miał w swoim domu piwa grudzieńskiego, poczytany był za skąpca; było ono rozpowszechnione po całej Wielkopolsce, a piwo to jako najlepsze i głowy nie zawracające, polecane było nawet przez lekarzy do picia. Sławne piwa wyrabiano także w XVII wieku w Kiejdanach na Litwie, majętności Radziwiłłów, a w XVIII wieku w Łańcucie. Za granicę wychodziło tylko piwo grudzieńskie i to do Ślązka i Brandenburgii, jak świadczy Rzączyński.

   W XVI wieku robiono piwo z jęczmienia i chmielu, ale najlepsze było z pszenicy, a przynajmniej domieszanej do jęczmienia. Piwa zagraniczne były: świdnickie, głogowskie, berneńskie (w Morawii) i wrocławskie, którego przywóz zakazany został konstytucją r. 1578 (Moraczewski: Polska w złotym wieku).

   W XVIII wieku oprócz piwa, które wyrabiali mieszczanie w Warszawie, znane tam było także piwo „szlacheckie” lekkie, które warzyła uboga szlachta na Grzybowie, Muranowie i Kłopockiem, prowadząc na wózkach jednokonnych w małych beczkach po 4 i 5 złt., po domach sprzedawała.

Prócz tego wyrabiano piwo:

   W XV wieku: w Gąbinie w Rawskiem, w Grabowcu, Horodle, Inowrocławiu, Krasnymstawie, Mogielnicy, w Niżankowicach pod Przemyślem, w Pyzdrach w Wielkopolsce, w r. 1454 było tam bractwo piwowarów, które wystawiło w kościele ołtarz Wniebowzięcia N. Panny Marii i przeznaczyło altarzyście swemu dzban piwa od każdego waru; w Sokalu, Tyszowcach, w Wieluniu miał w r. 1441 jakiś Muszel browar, i w Zarnowcu w województwie Krakowskiem, w ostatniem miejscu było w r. 1569 49 piwowarów.

   W XVI wieku: w Barze pozwolił w r. 1556 Zygmunt August mieszczanom warzyć piwo, w Będzinie, Bełzie, Bielawie, Bielsku, Błoniu, Chęcinach, tu było według lustracii z r. 1564 16 słodowników, w Ciechanowie, w Chojnicach w województwie Pomorskiem, w Częstochowej, tutejsze piwo przedawano nawet w Krakowie, była tam bowiem gospoda pod napisem „u szewca Nogi piwo częstochowskie”, w Czersku w r. 1564 było tu 24 piwowarów i warzono rocznie 300 warów piwa, w Czehowie, Dąbrowicy, w Dębiu w powiecie łęczyckim, w Drohobyczy, w Drzewicy, w Garwolinie, gdzie między 192 rzemieślnikami było 63 samych piwowarów, w Goniądzu, w Goszczynie, tu było w tym wieku 27 piwowarów, którzy na rok wyrabiali 755 warów piwa (na war piwa zalewano wówczas słód po 7 do 10 korcy żyta i pszenicy), w Grabowie, Grojcu, Janowcu, Inflantach, Jarosławiu, Iłży, Kazimierzu, Kielcach, Kłodawie, Krzepicy, w Korczynie było według lustracii z r. 1564 22 słodowni, w Kleszczelu, w Krakowie był w r. 1546 niejaki Bartosz piwowar, a w r. 1608 było tam aż 71 piwowarów, których nazwiska przechowuje księga Nr 22-23 miasta Krakowa, w Krzemieńcu, Latyczowie, Latowiczu w wojew. wileńskiem, w Lesznie dozwolił później Rafał Leszczyński starosta wschowski i wielki kuchmistrz koronny, przywilejem z r. 1627 królowi kurkowemu w Lesznie bez wszelkiej opłaty, tyle piwa warzyć, ile mu się podoba, jednak po spaleniu Leszna ograniczono tę wolność na 75 warów; w Lewartowie, w Lubowli, w Liwie tu było w r. 1564 60 piwowarów, w Lwówku w Poznańskiem, w Łaszynie w wojew. chełmskiem, w Łęczycy, które to miasto liczyło w XVI wieku 46 piwowarów, w Łowiczu, Łosicach, Magierowie, Mostach Wielkich, Narwiu, Nowem Mieście nad Soną, Niemirowie, Nowogrodzie, Nurze, Oleszycach, Opocznie, Ostrołęce, w Piasecznej w ziemi warszawskiej, w Piotrkowie było według lustarcii z r. 1569 wówczas 35 piwowarów, w Poznaniu w r. 1549 był tam piwowar Mikołaj Chodzieski, który kupił dom za 2800 grzywien czyi 32.000 złr. dzisiejszych, w Prasnyszu, w Przedeczu, tu było w r. 1664 28 piwowarów (w Wielkopolsce), w Przemyślu, w Proszowicach było w r. 1563 37 piwowarów, a w r. 1664 tylko 8, w Podolińcu, Potyliczu, Radomiu, w Rogóźnie, tu było w r. 1564 21 piwowarów, w Różanej, Sandomierzu, Samborze, Sieradzu, Skarzynowie, Skrzynnej, Sławkowie, Stanisławowie mazowieckim, Szydłowcu, Tenczynie, w Turczynie w wojew. sieradzkim, w Warce było w 1564 30 piwowarów, w Wrocławiu, Wiskitkach w Raweskiem, Wiślicy, w Wysokich Mazowieckich, w Zakroczymie nad Wisłą było w r. 1564 71 piwowarów, w Zambrowie, Zatorze, Zawichoście, i w Żarnowcu nad Pilicą.

   W XVII wieku: w Balwierzyńcu na Litwie, w Barku, w Bolemowie w wojew. rawskiem, w Borku, w Brodnicy w wojew. chełmskiem, w Chełmie, w Chorzelach, w Ćmielowie 2 mil od Opatowa, robiono piwo w skutek przywileju nadanego miastu w r. 1678 przez ówczesnego właściciela Jerzego Korybuta Wiśniowieckiego, w Drzewicy, Grodzisku, Hajsynie, Inowłodziu, w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą, Kolnie, Końskowlu, Krośnie, Korytnicy, Lubicy, Lwowie, Łobżenicy, Łomży, Łukowie, w Makowie na Mazowszu, Meżyrowie, w Mszczonowie w wojew. rawskiem, w Mysłowicach maił w r. 1636 Stanisław Czerny słodownię, w Myślenicach, w Odrzywolu, w Orszanie na Litwie, w Ostrowie na Mazowszu, w Piątku w gub. warszawskiej, w Płońsku, w Płazowie, w Pogorzeli w Wielkopolsce, w Rakowie, w Radziłowie nad Kobrzenicą, w Rawie, Rajgrodzie, Sądowej Wiszni, Słomnikach, Sochocinie, Stryju, w Szadku niedaleko Sieradza, w Szczurowicach, w Tolczynie na Litwie, w Tarnowie, Uhrynowie, Wronicy, w Warszawie, tu był z początkiem XVII wieku Piotr Cybulski piwowarem, w r. 1620 było tu 38 piwowarów, w Wąsoczy nad Wyssą, Winnicy, Wisznie, Wyrwie, w Zborowie nad Strypą i w Zgierzu w wojew. łęczyckiem.

1818 r. Karczma

   W XVIII wieku: w Ciechanowcu, w Dobczycach, tu pozwolił August III osobnym przywilejem z r. 1744 piwo warzyć, w Golędzinowie, w Kętach, w Klwowie w Radomskiem, Kłodawie, Końskich Wielkich, Kutach, w Lesznie było w r. 1776 13 piwowarów, w Leżajsku, Lipnie, Łańcucie, w Malczycach w obwodzie lwowskim, Radomiu, Radoszycach, w Radziejowie ustanowił magistrat w r. 1767 cech piwowarów, który następnego roku został potwierdzony przez Stanisława Augusta, w Wadowicach, Wilanowie, w Witkowicach w woj. gnieźnieńskiem i w Żółkwi.

   Rzączyński wspomina, że za jego czasów, zatem na początku XVIII wieku najsławniejsze browary w Wielkopolsce były w Lwówku, Wronkach, Łobżenicy i Grodzisku, z których piwo wywożono do Brnadenburgii i do Ślązka. Stanisław August mawiał, że choć potomność nic mu nie przyzna, to musi mu być przynajmniej wdzięczna za wytępienie pijaństwa.

   W r. 1767 kosztowała beczka piwa: wilanowskiego od 11-13 złt. 28 gr.; z browaru królewskiego w Warszawie od 8-12 złt. 20 gr.; inflanckiego 14 złt. 4 gr., królewskiego na Golędzinowie (pod Warszawą) 6 złt., szlacheckiego 4 ½ i 5 złt. (Rachunki królewskie w archiwum głównem w Warszawie księga nr 90).

   Na początku XIX wieku: wyrabiano w Płocku piwo marcowe i dubeltowe, w Warszawie piwo saskie, marcowe, bawarskie, piwo angielskie i porter wyrabiał Anglik Hahl; w r. 1826 powstała tam fabryka porteru Jana Schaeffera i Glimpfa, urządzona na sposób najznakomitszych browarów angielskich, przewyższała ona wszystkie istniejące w kraju tego rodzaju fabryki; od r. 1827 powstała tam fabryka porteru i piwa angielskiego Wojciecha Sommera; najsławniejsze piwa warzono w Ochocku, Powsinie, Głównem i w samej Warszawie.

   Z początku XIX wieku wyrabiano także piwo angielskie i porter w Starej Sieniawie gubernii podolskiej, w Hureczku w Przemyskiem we fabryce Oeschnera i Millardowskiej, w Moszczanach majętności ks. Czartoryskiego, we Lwowie w browarze Brunnera; w Lublinie wyrabiano rocznie 10.000 beczek piwa i 50 beczek porteru i w wielu innych miejscach. W r. 1827 było we Lwowie 16 piwowarów. Na Litwie są sławne piwa: szczorsowskie w powiecie nowogrodzkim, piwo to zbliża się do angielskiego, piwo adamowskie w powiecie brzeskim i porter lachnowski w powiecie grodzieńskim.

inż. Julian Kołaczkowski

(699)