Witam,

   Mamy drugą połowę października, także pora powoli zaczynać winobranie w Tokaju. Na tę okazję artykuł w dwóch częściach sprzed 176 lat, z 1838 r. który jest dokładnie sto lat starszy, od wcześniej podanego przez mnie na blogu artykułu o winach węgierskich z 1938 r. Do 1738 r. już chyba nie dojdę ale kto wie 🙂 Na zdjęciu wstępnym stara rycina przedstawiająca miasteczko Tokaj.

   Dla zainteresowanych tematem polecam blog kolegi Gabriela Kuraczewskiego Blisko Tokaju

WINA TOKAJSKIE – 1838 r.

   Po błogosławionych, winnicami okrytych brzegach Renu, toż Burgundii i Szampanii dolinach, węgierska kraina, pod względem obfitości i różnorodności win, pierwsze zajmuje miejsce w Europie. Cała powierzchnia Węgier, rozciąga się do 39,000,000 morgów; trzecia z nich część niemal, jest winnicami zasadzona. Roczny z wina dochód, wynosi przeszło 126,000,000 złotych. Wino stanowi główną gałąź handlu węgierskiego. Mieszkańcy tamtejsi ze znakomitszą umiejętnością i pilnością większą, trudnią się uprawą wina, aniżeli innym gospodarstwem wiejskim. Wina węgierskie zawierają w sobie wiele wyskoku winnego, a nader mało części wodnych, stąd do rzędu win mocnych należą. Między nimi, wina Tokajskie mają niezaprzeczone pierwszeństwo, po tych wypada wspomnieć o winach czerwonych: Menescher, Rust, Oedenburg, St. George, Neustadt, Erlau, Ofen. Z białych zaś: Schirak, Ratzischdorf i Schlopau. Dobre są także: Sexarde, Pesth, Willanier i Neszmueller.

   Wiele z nich nie ustępuje w dobroci Reńskiemu, Szampańskiemu i Burgońskiemu. Tokajskie wszakże są lepsze i wyborniejsze nad wszystkie inne, albowiem nie ma w nich najmniejszego kwasu, ale jest jakiś smak szczególny i tęgość. Co zaś do aromatycznej woni, i w tym od win włoskich i greckich nie są pośledniejsze.

   Winorośl, z której owocu wyrabiane są wina, rodzi się w najszczęśliwszej części Węgier, w obwodzie Zemplińskim na wzgórzach ciągnących się pomiędzy Cissą i Bodrogiem. Wziąwszy początek przy Szanto, i zniżając się rozmaitymi ustępami w kierunku południowo-wschodnim, pasmo tych wzgórz, idzie przez Tokaj do Ujahely, i na pięć mil się rozciąga. Łańcuch gór winorodnych, z których tylko Sator dochodzi znakomitej wysokości, znajduje się pomiędzy Szanto i Tallya pod 48 stopniem szerokości północnej, a spuszczając się do żyznej i rozkosznej równiny, tworzy ostatnią odnogę gór Karpackich od południa, i jedną tylko niewielką wzniosłością, łączy się z głównym gór pasmem, przy Korasztur. Góry Tokajskie zowią się w Węgrzech, Hegyallya, a winnice Hegyallyai Bor (tj. niższa część góry). Obwód przez który się te góry ciągną, nazywa się także Hegyallya, czyli Processus submontaneus. Cała strona południowa gór, od posady aż do wierzchołka, okryta jest winnicami na przestrzeni 32,528 tagwerków, czyli 48,792 morgów. Tu pełen rozmaitości, odkrywa się dla oka malowniczy widok, wspaniałych kiosków i chłodników cienistych. Od strony północnej i południowej, ścielą się kwitnące doliny, otoczone gęstym lasem. U spód gór widzisz w rozmaitych gromadach rozrzucone wioski mnogie, miasteczka, budynki gdzie się wino wytłacza i piwnice, tak na południowej, jako tym bardziej jeszcze na północnej stronie, liczą ich do tysiąca. Pomiędzy miasteczkami, najgodniejszym jest uwagi Tokaj, główne miejsce odbytu win pod tym nazwiskiem. To miasto położone jest na wschodniej tronie Hegyallyi, zamknięte między skalistymi ustępami gór, a rzeką Cissą, i malowniczym swym położeniem, stawia dla oczu niepospolity obraz – na rzece stoi most pięknie zbudowany. Powyżej nad Tokajem jest Theresienberg Mezes Male (plaster miodu), zadziwiające dzieło przemysłu ludzkiego i pracy. Ludność Tokaju wynosi około 5.000 mieszkańców, domów zaś ma 600. jest tam Szkoła duchowna, klasztor kapucynów, i cztery kościoły, z których każdy należy do innego wyznania. Oprócz rzeczonych budowli, domów szlachty, gospód i mieszkań urzędników, budynki po większej części są nader skromne, z tym wszystkim, mieszkańcy w ogólności są w dobrym bycie. Budynek służący na skład soli Marmaroskiej, zasługuje na uwagę, tak pod względem ogromu, jako i trwałości.

Zamek Tokajski na rycinie z końca XVII w.

   Powyżej mostu, Bodrog łączy się z Cissą. Przy ujściu tych dwóch rzek, gdzie się tworzy kąt, w dawnych latach stał zamek od którego Tokaj wziął swe nazwanie, dziś i śladu nie ma tej budowli; na tym miejscu widać tylko chaty rybackie. Na zachód leżą miasteczka: Tarczal i Zomber, ich mieszkańcy są posiadaczami części gór Tokajskich. Dalej w ciasnej i wąskiej dolinie, między górami leży Mada – tu jest królewski winogród Makowica, nad nim wznosi się herb Cesarski. Za Madą następują wioski: Ratka, Tallya i Szanto, ta ostatnia na zachodniej krawędzi gór położona, do obwodu Abaujvar należy. Największa gór wzniosłość pomiędzy Szanto i Talya, nazywa się Sator. Ku Wschodowi ciągną się miasteczka: Keresztur – dla odróżnienia od innych miast tego imienia, nazwane Bodrog-Keresztur, Kissfalu, Szeghi, Benye, Toleswa, Megioszo, Liszka, Horvati, Zsadany, Famos-Ujfalu, Olaszi, Patak, Karolyfalva, Trautzonfalva i wiele innych, każde z nich ma swoje dzielnice w górach Tokajskich. Ostatnim zaś miasteczkiem w tym zakresie jest Ujhely, pierwsze po Sarospataku – tu jest rząd Zemplińskiego obwodu, ma przeszło 7,000 mieszkańców, cztery kościoły, bożnicę i szkołę wyższą; na krawędzi ziemi, która do miasta należy, jest dla składu wina, przeszło 300 piwnic, w skale wykutych. Sarospatak zaś znacznie większy, ma 1635 porządnie zbudowanych domów, 3 kościoły, klasztor Trynitarzy, kolegium Reformatów i szkołę katolicką posiadającą książnicę, która w sobie zawiera 20,000 tomów. W powszechności niewiele się tu wyrabia wina; albowiem z 8,000 mieszkańców, znaczniejsza ich część, trudni się rozmaitym rzemiosłem.

   Zastanawiając się nad składem gór Tokajskich, wnosić koniecznie wypada, iż one po większej części z wulkanów powstały; podziemne wnijścia, toż wklęsłości, jakie na ich grzbiecie postrzegać się dają; a szczególniej w Horvati, Komsloska, Regecz, Telkibanya, jawnie świadczą, iż tu niegdyś kruszców szukano. I dziś w tych miejscach znajdują wiele rud, drogich kamieni, jako to: rubinów, jaspisów itd. Najlepsza winorodna ziemia jest pod Mezes-Male; gdzie leżą dzielnice Tokaju, Tarczalu, Tallyi i w części Mady. Ziemia, od nas tu dopiero nadmieniona, pochodzi jedynie ze zwietrzałego trapu, felspatu, pumeksu, i perłowcowego porfiru. Tu właśnie rodzi się najlepszy owoc winorośli, z którego się wyrabia złote wino Tokajskie. Inne miejsca wydają jagody winne w takiejże obfitości, lecz te, co do smaku niewyrównają Tokajskim, i w miarę odległości, tracą na swej dobroci.

   Urodzajność ziemi, ciepły i umiarkowany klimat, szczęśliwe położenie Tokaju, górami zasłoniętego od północnych, wschodnich i zachodnich wiatrów, jednostajna, w mierze utrzymująca się wilgoć, która powstaje ze wznoszących się wyziewów rzek, toż samo gatunek winorośli, wszystko to nadaje pierwszeństwo winu Tokajskiemu przed innymi, nie wyłączając nawet południowych krain.

   W Tokaju rozmnażają wiele rozlicznych gatunków latorośli winnej, której owoc jest biały, skoroźrały i cukrowy, nade wszystko zaś białe i czerwone grona Tramińskie, takoż białe muszkatołowe. Sadząc winną macicę, zwykle ją tak ucinają, że się wyżej stopy nie wznosi nad ziemię; każdej wiosny obrzynają młode odrostki, oszczędzając z nich jeden tylko, kiedy ten urośnie, naginają go do ziemi i zakopują na pół stopy, zostawiając koniec pręcika na powierzchni – tym obyczajem zagięta rózga winna, wyobraża pół obręczy. Na tym latorośli końcu, który w ziemię później wzrasta, rodzą się winogrona, smaczniejsze od tych, jakie rosną na innych częściach rózgi. Dzieje węgierskie wzmiankują, iż król Bela IV w r. 1241 sprowadził pierwsze latorośle winne z Włoch i Morei do Tokaju. Dalszy ciąg jest TUTAJ.

Ausland.

   Powyżej na obrazkach Ex Libris z 1970 r. (po lewej) i etykietka z Tokaj Palinki z lat 1930’s (po prawej).

(1021)