Witam,

   Dzisiaj, wycinek z historii PRL, czyli artykuł o znakach jakości. Dostaję czasem pytania związane z datowaniem polskich butelek z alkoholami i często na etykietkach tych butelek umieszczano znak jakości – co czasem ułatwia datowanie

ZNAKI JAKOŚCI – 1960 r.

   U podstaw instytucji znaków jakości leży istnienie specjalnych wymagań jakościowych dla wyrobów. Przez te wymagania Znaki Jakości różnią się od zwykłych znaków towarowych. Te ostatnie, jak np. znaki fabryczne, związkowe, marki itp., są w istocie znakami stwierdzającymi pochodzenie wyrobu. Wskazują one na jego producenta. W pewnym stopniu mogą one również świadczyć o jakości oznaczonych nimi towarów, jednakże w tym przypadku jakość oparta jest na wymaganiach ustalanych przez samego posiadacza znaku. On decyduje subiektywnie o tym, jakie wymagania są wystarczające. Nie są one najczęściej udostępnione ogółowi i dlatego nie mogą podlegać sprawdzeniu, jak również niemożliwa jest kontrola, czy jakość oznaczonych tymi znakami towarów utrzymywana jest stale na jednakowym poziomie. Jeżeli niektóre z tych znaków nabrały znaczenia Znaku Jakości, to wyłącznie na podstawie przekonania, jakie wytworzyło się w opinii publicznej o danej firmie i jej wyrobach.

Nalepka ze znakiem jakości „1” na starek butelce Krupniku

   Znaki jakości natomiast nie mają nic wspólnego z pochodzeniem wyrobów. Każdy z producentów, który spełni wymagania, określone w kryteriach jakości badanego wyrobu, może korzystać ze Znaku Jakości bez obowiązku należenia do ustalonej organizacji gospodarczej. Istnienie i przestrzeganie tych kryteriów ma zasadnicze znaczenie dla Znaku Jakości. Kryteria są to wymagania jakościowe, ustalone w sposób obiektywny, czyniące zadość aktualnemu poziomowi techniki i których przestrzeganie leży w interesie ogólnym. Nad ich ścisłym przestrzeganiem czuwają powołane do tego instytucje. Zachowanie wymagań jakościowych daje gwarancję, że towar oznaczony Znakiem Jakości rzeczywiście reprezentuje wymaganą jakość.

   Standardy jakościowe pojawiły się nasamprzód w branży spożywczej.

   Klasyfikacja żywności została zapoczątkowana w USA w czasie pierwszej wojny światowej dla celów statystycznych. Rząd Stanów Zjednoczonych stworzył w ten sposób podstawę dla jednolitej sprawozdawczości opartej na szacunku rynków żywnościowych, dostaw i zapasów. Po ukończonej wojnie zorientowano się, że klasyfikacja żywności jest dobrą metodą dla określenia towaru i odtąd zaczęto się nią posługiwać w celach handlowych, a mianowicie przy sporządzaniu inwentarzy, przy zawieraniu umów kupna-sprzedaży, do określania wartości lombardowej towaru przy zaciąganiu kredytów pod zastaw itp. Dopiero w kilka lat później zorientowano się, że klasyfikacja towarów przedstawia wielką wartość dla nabywców-konsumentów, gdyż daje im możność natychmiastowego, bezbłędnego rozróżnienia pomiędzy towarem lepszym, a gorszym i płacenia w proporcji do otrzymywanej jakości. To jest właśnie dziedzina, w której klasyfikacja świadczy największe usługi bez wyjątku wszystkim obywatelom obojętne w jakim ustroju.

   Obawy przemysłowców amerykańskich, że powszechne klasyfikowanie uniemożliwi zbyt towarów niższych klas, okazały się nie uzasadnione. Producenci i detaliści doszli wspólnie do wniosku, że poczynania, które sprzyjają uczciwości i rzetelności w stosunkach z konsumentem, nie tylko dają korzyść konsumentowi, ale są podstawą dobrych i zdrowych interesów. W USA klasyfikowanie artykułów żywnościowych jest obecnie powszechne.

Soplica ze znakiem jakości „Q” i „1”

   W Europie najstarsze tradycje i najszersze zastosowanie mają znaki jakości w Niemczech. W NRF znaki jakości znajdują się w gestii stowarzyszeń branżowych, które pozostają w tej dziedzinie pod kontrolą organizacji państwowej RAL (Ausschuss für Lieferbedingungen); w NRD powołano do życia instytucję państwową – Deutsches Amt für Material – und Warenprüfung, której orzecznictwu, nadzorowi i doradztwu podlegają wyroby przemysłowe z urzędu.

   Znakowanie towarów znakami jakości wpływa bardzo wyraźnie na jakość produkcji.

   W celu stworzenia warunków i zachęty do dalszego podnoszenia jakości produkcji i zapewnienia wysokiej jakości wyrobów w oparciu o normy, dokumentację techniczną oraz ocenę rzeczoznawców, Rada Ministrów, uchwałą z dnia 8 listopada 1958 roku (Monitor Polski nr 97, poz. 531), wprowadziła w Polsce znaki jakości dla oznaczania wyrobów odpowiadających najwyższemu poziomowi produkcji krajowej oraz dla wyrobów reprezentujących klasę światową. Powołano również do życia Biuro Znaku Jakości (BZJ) przy Polskim Komitecie Normalizacyjnym w celu organizowania przyznawania prawa do znaku jakości oraz kontroli prawidłowości używania znaku.

   Dla orzekania o jakości towarów powołano przy BZJ szereg komisji rzeczoznawców, w skład których weszli wybitni specjaliści z poszczególnych dziedzin. W branży spożywczej powołano następujące komisje rzeczoznawców:

1. Komisję dla przetworów mięsnych pod przewodnictwem prof. dr Stefana Koeppe;
2. Komisję dla przetworów owocowo-warzywnych pod przewodnictwem mgr inż. Tadeusza Cymera;
3. Komisję dla wyrobów alkoholowych i alkoholizowanych, piwa, drożdży, octu, musztardy i napojów gazowych pod przewodnictwem prof. dr Pawła Wojcieszaka;
4. Komisję dla wyrobów przemysłu młynarskiego pod przewodnictwem inż. Stanisława Worocha;
5. Komisję dla tłuszczów jadalnych pod przewodnictwem doc. dr Antoniego Rutkowskiego;
6. Komisję dla wyrobów cukrowniczych pod przewodnictwem mgr Artura Ottawskiego;
7. Komisję dla koncentratów i środków odżywczych pod przewodnictwem prof. dr Stanisława Bergera.

   Producent, jeśli pragnie uzyskać prawo do oznaczania swego wyrobu Znakiem Jakości, kieruje odpowiedni wniosek wraz z wymaganą dokumentacją techniczną do Biura Znaku Jakości. Po wstępnym zapoznaniu się z wnioskiem wraz z załącznikami i ocenie jego celowości Biuro Znaku Jakości określa dla zgłoszonego artykułu przybliżony koszt badań fizyko-chemicznych i organoleptycznych oraz koszty związane z komisją rzeczoznawców, po czym przesyła producentowi do podpisania umowę na pokrycie tych wydatków. Po podpisaniu umowy przedstawiciel BZJ zapoznaje się z zakładem produkcyjnym, jego wyposażeniem laboratoryjnym i technicznym oraz pobiera wzorce zgłoszonego wyrobu bezpośrednio u producenta. Sprawozdanie z zakładu jest następnie uzupełniane rozpoznaniem rynkowym i ekonomicznym odnośnie zgłoszonego asortymentu. Materiały te są przedstawiane komisji rzeczoznawców, która zapoznaje się ze zgłoszonym wzorcem i, w razie jego pozytywnej oceny, określa wymagania jakościowe oraz tematykę i zakres badań fizyko-chemicznych i organoleptycznych. Następnie wzorzec zostaje odesłany do laboratoriów.

   Po ukończonych badaniach komisja zapoznaje się z ich wynikami i ocenia zgłoszony wyrób. W przypadkach trudniejszych komisja może zażądać pomocy eksperta-specjalisty od danego zagadnienia.

   Jeśli wyrób uzyska przy ocenie 80 do 90 punktów w skali 100-punktowej, wówczas zasługuje na Znak Jakości klasy 1, jeśli uzyska powyżej 90 wówczas zasługuje na znak klasy Q (światowej). Ocena poniżej 50% możliwych do osiągnięcia punktów w jakimkolwiek parametrze, a także jakakolwiek niezgodność z obowiązującymi normami, dyskwalifikują wyrób.

   Po pozytywnej ocenie komisji rzeczoznawców producent jest zapraszany do BZJ, gdzie wraz z komisją rzeczoznawców są ustalane szczegóły odnośnie wymaganych zmian produkcyjnych, opakowania, znakowania itp. Biuro Znaku Jakości udziela producentowi po uzgodnieniu prawo do używania znaku.

   Oznaczanie towarów Znakiem Jakości nie ma charakteru akcji masowej. W pierwszym okresie chodzi o zgłoszenie z masy towarowej, znajdującej się na rynku, artykułów naprawdę dobrych i przez oznaczenie ich Znakiem Jakości, umożliwienie wyodrębnienia ich. Znak Jakości przyczyni się do uporządkowania stosunków na rynku towarowym, umożliwi konsumentom szybki, bezbłędny wybór towarów dobrej jakości, a producentom zapewni korzyści przewidziane w odnośnych rozporządzeniach ministrów resortowych (vide Zarządzenie nr 373 Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu z dnia 1 czerwca 1959 r.).

Wzory etykiet win: Karawela, Kasztel i Lechickie

   Do dnia 1 marca 1960 w dziale spożywczym BZJ rozpatrzono 83 wnioski, z tego z wynikiem pozytywnym 22. Spośród artykułów przemysłu fermentacyjnego uznano dotychczas za zasługujące na oznaczenie Znakiem Jakości klasy 1 następujące artykuły:

• dżem truskawkowy produkcji Zakładów w Międzychodzie,
• wino „Zbójnickie” produkcji Zakładów w Tymbarku,
• wino „Karawela”, „Kasztel” i „Lechickie” produkcji Zakładów w Łodzi.

   Artykuły oznaczone Znakiem Jakości będą poddawane kontroli okresowej na zgodność z wymaganiami jakościowymi BZJ, ustalonymi przez komisję rzeczoznawców. W przypadku stwierdzenia, że jakość artykułu uległa pogorszeniu, prawo do oznaczania Znakiem Jakości zostanie cofnięte.

Jan Zakrzewski
Ministerstwo Przemysłu Spożywczego i Skupu

(2651)