Witam,
Dzisiaj dwa artykuły związane z Chełmską Rektyfikacją i Fabryką Wódek żydowskiego przedsiębiorcy Adolfa Daumana. Pierwszy artykuł jest z 1931 r. a drugi z 1938 r.
Rektyfikacja i Fabryka Wódek Adolfa Daumana rozwijały się prężnie przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego. Firma zdobywała nagrody za swoje produkty na wystawach krajowych i międzynarodowych i prężnie się rozwijała. Według wykazu z 17 kwietnia 1939 roku, na terenie fabryki znajdowały się: budynek gorzelni i fabryki wódek, wybudowany w 1923 roku, rozlewnia denaturatu, powstała w 1926 roku oraz nowy magazyn na spirytus i drożdżownia. Niestety wybuch II wojny światowej wszystko zrujnował. Niemcy przejęli zakład i ustanowili swojego zarządcę.
Po zakończeniu wojny zakład upaństwowiono. W 1954 r. powołano Chełmską Wytwórnię Win w Budowie Przedsiębiorstwo Państwowe w Chełmie. Następnie zakład funkcjonował jako Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „Chełm” w Chełmie oraz Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Przedsiębiorstwo Rolno-Przemysłowe w Chełmie. Ostateczna likwidacja nastąpiła w 2000 r. Siedziba przedsiębiorstwa mieściła w Chełmie przy ulicy Kolejowej 27, Kolejowej 31. Jako przedsiębiorstwo państwowe zakład zajmował się produkcją win (owocowych popularnych, markowych), miodów pitnych, przetworów owocowych jak soki, galaretki, konserw warzywno-mięsnych, mrożonek owocowych, warzyw mrożonych, koncentratów warzywnych (pomidorowych, z buraków ćwikłowych), koncentratów owocowych (m. in. jabłkowych, porzeczkowych, wiśniowych, truskawkowych), napoi owocowych, wody mineralnej.
CHEŁMSKA REKTYFIKACJA I FABRYKA WÓDEK – ADOLF DAUMAN – 1931 r.
Któż nie słyszał o Rektyfikacji Chełmskiej?! Daleko i szeroko na ziemiach Rzeczpospolitej rozpowszechnione są wódki, wina i miody tej firmy, która stanowi największe przedsiębiorstwo przemysłowe Chełma.
Nie od win i wódek jednak zaczęła Rektyfikacja swą działalność. Zorganizowana przez p. Adolfa Daumana w r. 1910, zajmowała się początkowo jedynie tem, na co wskazywała nazwa, t. j. – rektyfikacją spirytusu. Wkrótce przy rektyfikacji powstaje i gorzelnia przemysłowa. Przed wybuchem wojny przerób w gorzelni osiąga cyfrę 3.000.000 ltr. w rektyfikacji – 5.000.000 Itr. 100° spirytusu rocznie.
Wojna przerywa działalność pięknie rozwijającej się placówki, Rosjanie wywożą aparaturę miedzianą, a fabrykę palą. Reszty zniszczenia dokonali Austriacy. Niezwykłych doprawdy trzeba było wysiłków, aby z chwilą zawarcia pokoju zdewastowany zakład przywrócić do życia. Odbudowę pomimo trudności finansowych przeprowadzono w zadziwiają co szybkiem tempie. Nie mogło jednak być mowy o powrocie do przedwojennych rozmiarów produkcji z uwagi na ograniczenia monopolowe. Dziś przerób spirytusu w gorzelni i rektyfikacji nie przekracza 1.500.000 Itr. 100° spirytusu.
Zmuszona do ograniczenia działalności na swym pierwotnym terenie, ruchliwa Rektyfikacja szuka nowych możliwości pracy. Powstaje fabryka wódek, która do r. 1925 wytwarza 30-40 tys. butelek dziennie. Powstaje w r. 1924 fabryka win i miodów. Wreszcie – również w r. 1924, w związku z rozporządzeniem, nakazującym zużytkowanie odchodzącego z gorzelni wywaru, powstaje dział fabrykacji soli potasowych. Działalność firmy jest więc bardzo rozległa. Poszczególne działy zasługują na specjalną Uwagę. I tak: Gorzelnia przy Rektyfikacji jest jedną z trzech czynnych na terenie całego Państwa gorzelń przemysłowych; (Chełm, Lublin, Łańcut). Fabryka wódek gatunkowych cieszy się zasłużoną sławą, a choć produkcja jest dziś znacznie mniejsza, niż w pierwszych latach istnienia z uwagi na rozszerzenie działalności Monopolu to przecież taka Wiśniówka, czy Pomarańczówka, czy Angielska Gorzka z Rektyfikacji Chełmskiej zawsze znajdują poważny zbyt w całym kraju.
1925 r. – Reklama likieru Femina
Fabryka win rozpada się na dwa działy: win owocowych z jabłek i jagód, i rodzynkowych; nadto jest jeszcze miodosytnia. Wina i miody wytwarzane są w gatunkach I i II, jednakże nawet najtańsze wina w gat. II są produktem zupełnie dobrym i wartościowym. Wina i miody chełmskie, tanie w stosunku do swej jakości, są bardzo wzięte zwłaszcza w województwach wschodnich! Szczególnym popytem cieszą się: z I-gatunkowych – Węgierskie Deserowe (rodzynkowe) i Renety (owocowe), z II-gatunkowych szeroko rozchodzą się wśród ludności wiejskiej Kresów wina t. zw. Cerkiewne.
Jeśli chodzi o fabrykę soli potasowych wzniesioną – dodajmy – przy znacznym nakładzie inwestycyjnym, to jest ona gospodarczo b. ważna, zużytkowując czynnik niejako odpadkowy. Wyroby tej fabryki służą jako nawóz sztuczny oraz jako surowiec do hut szklanych. W r. 1930/31 wysłano ok. 450 ton soli potasowych do Czechosłowacji.
Widzimy, że energja kierownictwa zdołała pomimo ciężkich warunków rozwinąć przedsiębiorstwo i stworzyć w jego ramach szereg bardzo poważnych nowych działów. W planie Rektyfikacji jest jeszcze zorganizowanie fabryki spirytusu bezwodnego stosowanego do mieszanek napędowych. Sprawa ta zależy oczywiście od tego, czy stworzone zostaną warunki, powodujące, zwiększenie konsumpcji tych mieszanek na naszym rynku.
Za całokształt swej działalności otrzymała Rektyfikacja Chełmska na Wystawie Międzynarodowej w Brukseli w r. 1925 nagrodę Grand Prix i medal złoty, zaś na Wystawie Ruchomej Przemysłu Krajowego w r. 1928 medal złoty.
Fajna etykietka Pejsachówki Daumana, na rewersie są podpisy – zapewne rabinów, potwierdzające koszerność trunku. Dostałem skan od pollabela do wpisu o pejsachówkach, ale jakoś Dauman urodził sie wcześniej.
PRZEMYSŁ SPIRYTUSOWY NASTAWIA SIĘ FRONTEM DO MOTORYZACJI KRAJU – 1938 r.
W kompleksie przemysłowo-gospodarczych zagadnień południowej Lubelszczyzny, niepoślednią rolę odgrywa przemysł spirytusowy, reprezentowany przez gorzelnię – rektyfikację, założoną w 1910 r. w Chełmie przez obecnego właściciela p. Adolfa Daumana, seniora przemysłu spirytusowego w Polsce.
Wspomniana gorzelnia wyróżniająca się nowoczesnością urządzeń, produkuje rocznie do 3 mln. litr. spirytusu z melasy, dostarczanej przez szereg okolicznych cukrowni. Rektyfikacja natomiast oczyszcza dla Dyrekcji Państwowego Monopolu Spirytusowego około 2 mln. ltr. spirytusu rolniczego do konsumpcji. Placówka ma duże znaczenie gospodarcze dla miasta Chełma, gdyż jest jednym z największych w okolicy obiektów fabrycznych i zatrudnia znaczną ilość wykwalifikowanych pracowników i urzędników. Znaczenie chełmskiej gorzelni – rektyfikacji, znajdującej się w Centralnym Okręgu Przemysłowym jest tym większe, że dla powiększenia wydajności przeprowadzane są co roku poważne inwestycje, wzorowane na ostatnich zdobyczach technicznych w przemyśle spirytusowym. Głównym celem obecnie przeprowadzanych inwestycji, jest osiągnięcie takiego poziomu i gotowości technicznej, któryby umożliwiła otrzymywanie spirytusu bezwodnego wprost z brzeczki o mocy 99,9 proc.
W związku z postępującą u nas naprzód motoryzacją, produkcja bezwodnego spirytusu – jako mieszanki do motorów – staje się nieodzowną koniecznością gospodarczą. Zadanie to podziela w zupełności wiceprezes Związku Gorzelni Przemysłowych p. Adolf Dauman, bardzo czynny i światły senior przemysłu spirytusowego w Polsce. Pan prezes Dauman na zapytanie nasze: Jaki z postulatów przemysłu spirytusowego uważa za najważniejszy w chwili obecnej – oświadczył, co następuje: – Przemysł spirytusowy nastawiony jest obecnie na badanie surowca, z jakiego można będzie otrzymywać najtaniej spirytus bezwodny do celów technicznych i napędowych. Badania te stoją w ścisłym związku z wzrastająca motoryzacją kraju. Drugim szkopułem, który rozwiązać mogą tylko odpowiednie fundusze, będzie dostosowanie przemysłu spirytusowego przez instalacje kosztownej aparatury do wyrabiania bezwodnego spirytusu takiej ilości, aby pokrył zapotrzebowanie i nadążył za motoryzacją.
Zaznaczyć należy, że już dziś zapotrzebowanie na spirytus bezwodny do napędu jest bardzo znaczne i może go w niedalekiej przyszłości zabraknąć. Tak więc naczelnych hasłem przemysłu spirytusowego jest dzisiaj: „Frontem do motoryzacji”, a głównym postulatem odpowiednie przygotowanie tego przemysłu do zmiany kursu.
Na zakończenie dodać należy, że w Polsce jest zrzeszonych 10 gorzelni przemysłowych, z których 4 są nieczynne. Należy się spodziewać, że zbliżająca się dla tych spirytusowych problemów koniunktura przemysłowo-motoryzacyjna uruchamiać będzie stopniowo nieczynne gorzelnie.
Butelka – zdjęcie z allegro
Adolf Dauman miał jeszcze udziały w innych Rektyfikacjach Spirytusu – nie pamiętam czy nie w Ostrowicie? Jak się wiadomość w moich przepastnych archiwach odnajdzie to zamieszczę 🙂
(1398)
Leave a Reply